Dementievriendelijk ontwerpen versterkt thuisgevoel

Leonie Borgerink en Anne-Carien Kleinjan ontwierpen voor Zorggroep Almere bij woonzorgcentrum Flora een dementievriendelijke omgeving, waardoor mensen met dementie zich beter thuis voelen. 

Een belangrijke rol bij het ontwerp speelde de VR-EP tool van Tarkett. De bril laat zien hoe mensen met dementie in veel mindere mate kleuren, contrasten, ruimtes en designs waarnemen. Daarmee helpt de bril bij het ontwikkelen van dementievriendelijke ruimtes.

Leonie Borgerink heeft sinds 2013 een eigen architectenbureau, Borgerink Architecten, dat zich veelvuldig bezighoudt met projecten in de zorg. Daarbij ontwerpt ze zowel het exterieur als het interieur. Borgerink vindt de zorg een mooie markt: “Vanwege de maatschappelijke insteek en het maatschappelijk belang dat je daarmee dient. Daarnaast houd ik van puzzelen, het efficiënt in elkaar zetten van plattegronden.” Miriam Bellemakers is manager van woonzorgcentrum Flora, onderdeel van Zorggroep Almere, waarvoor ze al ruim 30 jaar actief is. Ze houdt zich zowel bezig met cliënten met somatische klachten als met cliënten met dementie. Een half jaar voor de opening van woonzorgcentrum Almere in februari 2022 werd haar gevraagd de overstap naar woonzorgcentrum Flora te maken. Inmiddels verblijven in woonzorgcentrum Flora 130 mensen met dementie. Zij hebben een eigen studio met een eigen inrichting en badkamer. Op de eerste tot en met de vijfde etage zitten 24 bewoners, op de begane grond een groep van 10. Op de begane grond is ook een atelier en een bruin café.

Het begin

Borgerink vertelt hoe ze in oktober 2019 werd benaderd door Zorggroep Almere om op het terrein van de Floriade in Almere een woonzorgcentrum voor mensen met dementie te ontwikkelen. “Op de locatie hebben we gepuzzeld hoe we de plannen het beste vorm konden geven. Dit heeft geleid tot een ontwerp van 24 bewoners per laag verdeeld over 2 groepen van 12. Het gebouw heeft nu twee vleugels met woonstraten die in het midden samen komen. In het centrum kun je naar boven gaan en er zijn per laag twee pleinen waar de huiskamers aan gelegen zijn. Bewoners kunnen door het pand lopen en kunnen daarnaast naar buiten. We hebben namelijk een open deur beleid.”

Altijd Thuis

Bellemakers vertelt over het uitgangspunt van het woonzorgcentrum Flora: “Wonen staat voorop en we gaan uit van de positieve gezondheid van de bewoners. Die bewoners hebben hun eigen regie en bepalen hun eigen ritme. Wij werken als Zorgroep Almere bij alle intramurale locaties met de visie Altijd Thuis: we willen dat iedereen die bij ons woont, zich thuis voelt, veilig en vertrouwd. Kernwaarden in die visie zijn Vakmanschap, Compassie en Samen. Het betekent ook dat bewoners mogen zijn wie ze willen zijn en dat ze hun netwerk van vrienden en familie waaraan ze gewend zijn mee naar binnen mogen nemen. Wij zijn aanvullend.”

In de inrichting van het gebouw komen verschillende leefmilieus terug – Koesterend, Uitnodigend en Structurerend – die aansluiten bij de karaktereigenschappen van de bewoners. Zorggroep Almere heeft deze bepaald in overleg met een psycholoog. De psycholoog heeft tevens een passende kleur aan de leefmilieus toegekend. De architect heeft deze kleuren opgepakt in het interieurontwerp: “Koesterend heeft een frambooskleur, Uitnodigend een warme geeltint en Structurerend is blauw. Daarnaast is er een niet-gebonden leefmilieu dat passend is gemaakt aan de omgeving met een natuurlijke kleur die aansluit op de Floriade en een Caribisch-Arabisch leefmilieu omdat er veel mensen uit Amsterdam naar Flora komen.” Om het thuisgevoel te versterken wordt er gewoond aan een straat, met pleinen, buurtkamers (huiskamers), een wasruimte en winterbalkons.

VR-EP tool

Bij het ontwerpen van een dementievriendelijke leefomgeving maakten Leonie Borgerink en haar collega, interieurarchitect Anne-Carien Kleinjan, gebruik van de VR-EP tool van Tarkett. Borgerink: “De VR-bril maakt inzichtelijk hoe mensen met dementie achteruitgaan in het waarnemen van kleuren, vormen, diepte en lichtintensiteit. De bril toont aan dat het contrast essentieel is bij het kunnen onderscheiden van kleuren. Belangrijk is om het contrast tussen vloeren, wanden en meubilair goed op elkaar af te stemmen. Hetzelfde geldt voor het verschil tussen gang en woning: de gang heeft een Tarkett-vloer met straatuitstraling, terwijl in de woning een Tarkett-vloer ligt met een houtuitstraling. Daarbij is overal voor dezelfde vloer gekozen, omdat dat een uitstraling heeft waar elk meubilair bij past. In de gang hebben we straatlantaarns om zo de straatuitstraling van de vloer te versterken.” Uiteindelijk zijn in woonzorgcentrum Flora 6000 vierkante meter aan PVC-vloeren aangebracht in verschillende kleuren en designs.

Hoewel Borgerink vanwege haar ervaring al over de nodige inzichten beschikte, heeft de VR-EP-tool toch een aantal zaken verduidelijkt: “De VR-bril zorgt ervoor dat je je er nog meer bewust van bent dat mensen met dementie echt een substantieel minder zicht hebben en problemen ervaren met het ervaren van ruimtes, kleuren, contrast en designs. Het benadrukt ook de urgentie dat je als ontwerper vervolgens met dat inzicht en bewustzijn echt aan de slag moet.” Daarbij leert Borgerink nog steeds: “Zo heb ik bij het project na Flora de kleurintensiteit nog meer aangezet in het geheel.”

Lessons learned

Het is ook een van de lessons learned uit de inrichting van Flora, zegt Bellemakers: “Die felle kleurintensiteit missen we hier binnen wel een beetje. De sfeer is goed en het ziet er fris uit, maar er had meer kleur in gemogen. Nu is het, naast enkele felle kleuraccenten, toch overwegend een witte ondertoon met zwarte prints.” Borgerink vult aan: “Naast grotere vlakken in een fellere kleur, zou ik een volgende keer ook een deel van het behang anders doen. Dat heeft soms een te fijne detaillering, bijvoorbeeld in bloemen. Dat is voor mensen met dementie niet goed waarneembaar. Bij een volgende keer zou ik daarom kiezen voor een zichtbaardere print.”

Wat wel goed werkt, zegt Bellemakers, is de ruime maatvoering van de gangen, de sfeer en de ruime opzet van de appartementen. “Daar krijgen we tijdens rondleidingen veel positieve reacties op.”

Suggestie

Borgerink suggereert daarnaast: “De VR-EP tool is vooral gericht op ontwerpers. Ik denk dat het ook voor mensen van een facilitaire afdeling of verzorgenden die werken met mensen met dementie heel nuttig kan zijn om door deze bril te kijken. Zij kunnen zich dan nog beter in de bewoners verplaatsen. De bril geeft namelijk zo’n goed inzicht wat het betekent voor de waarneming van mensen met dementie. Je kunt je dat niet voorstellen als je het zelf niet ziet. Hetzelfde geldt voor familie of voor een partner van iemand met dementie. Die snapt door de VR-bril beter wat er aan de hand is.”

---

In Nederland krijgt een op de vijf mensen later met dementie te maken. Bij vrouwen is dat een op de drie. Ruben van der Plank, van Tarkett, legt in een video uit wat dat betekent: “Dementie heeft invloed op de cognitieve functies van mensen, met name op de waarneming van kleuren en contrasten.” Daarom is een dementievriendelijk ontwerp belangrijk: “Daarbij wordt rekening gehouden met voldoende contrasten bij de verschillende elementen in de inrichting. Zoals een klink op een deur, een toiletbril op een toiletpot of het contrast tussen wand en vloer. Aandacht hiervoor kan er voor zorgen dat mensen met dementie zich gemakkelijker bewegen in een ruimte en een grotere mate van onafhankelijkheid ervaren.”

---

Tekst: Peter Bekkering, Beeld: Tarkett

dinsdag 27 februari 2024permalink