Groene zichtlijn in gerevitaliseerd Dijklander Ziekenhuis

Voor de revitalisering van het Dijklander Ziekenhuis staan de jaren tachtig als symbool. Het erfgoed wordt hergewaardeerd en wordt met tropische planten nieuw leven ingeblazen. 

Het Dijklander Ziekenhuis ligt in de jarentachtigwijk De Gors in Purmerend. Omgeven door de Gorssloot rijst het ziekenhuis als een burcht op in het woongebied. Planologisch was het idee dat de binnenstraat van het ziekenhuis het centrum van Purmerend zou verbinden met de uitbreidingswijken. Maar net voor de bouw in 1982 is het, om niet meer te achterhalen reden, een kwartslag gedraaid waardoor niets terechtgekomen is van het plan om vanaf het centrum door de binnenstraat van het ziekenhuis naar de andere wijken te kunnen lopen.

De architectuur met sprekende vormentaal bestaande uit de witte glazen overkapping en gekleurde metalen structuren, en het kenmerkend kleurgebruik – geel, blauw en rood – op de trapleuningen, in de raamkozijnen en in het meubilair nemen mij mee op een tijdsreis terug naar de jaren tachtig.

Open einden

Architect Jan Tennekes is de geestelijk vader van het Dijklander Ziekenhuis. De zorginstelling is ontworpen als het archetype van een passageziekenhuis. Een typologie die begin jaren tachtig – crisisjaren – is ontstaan in Nederland vanwege haar flexibele opzet. Zo kan de centrale passage verlengd worden om hieraan nieuwe bouwdelen te koppelen. De bouwdelen hebben aan de andere zijde van de passage open einden die uitbreidingen eenvoudig mogelijk maken.

De architectuur met sprekende vormentaal en het kleurgebruik – geel, blauw en rood – nemen mij mee op een tijdsreis terug naar de jaren tachtig” — Charlotte Thomas

De plattegrond van het Dijklander Ziekenhuis heeft een stempelstructuur. Vier T-vormige bouwdelen liggen twee aan twee langs een centrale as, een met glas overkapte binnenstraat. Aan deze passage, op meerdere verdiepingen, liggen de poliklinieken, de operatieafdeling, het laboratorium, de technische laag en de verpleegafdelingen met beddenkamers. Op de begane grond zijn in de blauwe plint openbare voorzieningen ondergebracht, zoals een receptie, een cafetaria met winkeltje en een kapper.

Deze op papier heldere ruimtelijke opzet is door de jaren heen dichtgeslibd. Tussen 1999 en 2006 ontwierp architectenbureau Gortemaker Algra Feenstra (GAF) samen met Jan Tennekes – oud-directeur van GAF – een uitbreiding van 8000 vierkante meter, bestaande uit een nieuwe aanbouw en een droogloop bij de entree aan de voorkant. Een herschikking van het zorgaanbod en de bijbehorende voorzieningen vroegen in 2018 om verdere verbouw- en renovatieplannen. GAF is verantwoordelijk voor de architectuur en Bureau Ira Koers en Roelof Mulder voor de interieurvisie en aansluiting op het buitengebied.

Meer poliklinisch, minder intramuraal

De opgave waarmee Bureau Ira Koers en Roelof Mulder aan de slag gingen is ruimte maken voor het veranderende zorglandschap in een jarentachtiggebouw – een logistiek vraagstuk dus. Zo heeft het Dijklander Ziekenhuis tegenwoordig meer poliklinische behandeling en minder intramurale zorg. En dankzij digitale afspraken zijn wachtkamers op afdelingen binnenkort overbodig. Deze ontwikkelingen vragen om ruimtelijke aanpassingen. Bureau Ira Koers en Roelof Mulder ontfermen zich over de interieurvisie, het herontwerp van de passage en de groenaanleg van het omliggende terrein. Zodat het ziekenhuis weer een toegankelijke en prettige zorgomgeving voor patiënten en medewerkers wordt.

Koers en Mulder gingen voor hun ontwerp terug naar het oorspronkelijke jarentachtigontwerp. Alle later toegevoegde ruis hebben ze verwijderd. Zo werd de centrale hal opnieuw het kloppend hart van het ziekenhuis, al waren tal van wijzigingen nodig. Van oorsprong was de hal ruim van opzet met straatlantarens, lage groenstroken, een servicepunt voor patiënten, een brievenbus, asbakken, parkbankjes en paviljoens. Mensen navigeerden er doelgericht van A naar B, maar ruimte om langer te verblijven ontbrak. Koers en Mulder verwijderden de postmoderne paviljoens van het patiëntenpunt, de cafetaria en kapper. Al deze functies kregen een nieuwe plek in de blauwe plint aan weerszijden van de hal.

Groene zichtlijn

Het oorspronkelijk schaarse groen langs de binnengevels is vervangen door een groenlandschap. Ton Hilhorst, hovenier van Artis, selecteerde ziekenhuisvriendelijke planten. Daar staan nu bordjes bij met informatie. Gebruikers maken de gelijkenis met de Hortus in Amsterdam, hoorden de architecten van ziekenhuismedewerkers. De afwisseling tussen het metershoge en lage groen, de groene muur, biedt naast een ontspannend effect ook privacy aan de omliggende kamers en voorziet de bovenliggende kamers van een groene zichtlijn.

Koers en Mulder houden vast aan het stramien van Tennekes zodat de nieuwe inrichting aansluit op het erfgoed. Onder meer het groen – opgehoogd door terrazzo tuinmuren – bamboe zitjes en tafelelementen volgen de maatvoering van de blauwe plint. De randen van de plantenbakken doen dienst als zitplekken. Zo ontstaat er een schaduwspel tussen de zittende personen, de planten en de dagverlichte omgeving.

Voor de liftkokers zijn twee rode ziteilanden toegevoegd. Veel gebruikers ervaarden deze twee rode jarentachtigliften als een doorn in het oog. Koers dacht er anders over, zij ziet ze als oriëntatiepunten in de ruimte. Het meeste van het jarentachtigkleurgebruik binnen – de gele trapleuningen en oranje stopcontacten – neutraliseerden de architecten door het wit te schilderen. Hierdoor werd de ruimte rustiger en de routing helderder.

Gezonde zorgomgeving

In hoeverre een gebouw kan bijdragen aan genezing is moeilijk te meten. Maar volgens de architecten kan een ‘gezonde’ ruimtelijke omgeving het verblijf in een ziekenhuis wel verzachten. Zo is de formele receptie weggewerkt in de blauwe plint en staan er nu gastvrouwen in de hal om je op een menselijke manier verder te helpen. De nieuwe binnenstraat in de hal werkt nu als verblijfsplek, en het groen dempt het lawaai.

Een nieuwe verhoogde dijk met dezelfde zitelementen verbindt binnen en buiten. Vanaf de dijk slingert een voetpad om het gebouw tussen de vergroende parkeerplaats, de bomen en langs de rietranden van de Gors. Deze nieuwe wandelroutes variëren in afstand en nodigen patiënten, zorgmedewerkers en bezoekers uit om te bewegen.

Bron: deArchitect

Tekst: Charlotte Thomas

Beeld: MWA Hart Nibbring

woensdag 10 mei 2023permalink